σκάκι

Το παιχνίδι για δύο άτομα, με πεσσούς, (πιόνια), οι οποίοι καθώς μετακινούνται από τους παίχτες, σύμφωνα με ορισμένους κανόνες, δίνουν τη σχηματική διεξαγωγή μιας μάχης. Κατάγεται πιθανότατα από την Ινδία (η λέξη προέρχεται από το περσικό σαχ, δηλαδή «βασιλιάς») και διαδόθηκε στην Κίνα, στην Περσία και στους Άραβες. Φαίνεται πως οι τελευταίοι το μετέφεραν στην Ισπανία κι από εκεί διαδόθηκε σε όλη τη δυτική Ευρώπη. To 16o αι., γράφτηκαν πολλά βιβλία στα ισπανικά για το παιχνίδι αυτό και ακολούθησαν άλλα γαλλικά και ιταλικά. Οι εθνικές οργανώσεις σκακιστών συνεργάζονται στη Διεθνή Ομοσπονδία Σκακιού (Federation Internationale des Echecs -F.I.D.E.). Το παιχνίδι παίζεται από δύο πρόσωπα που κάνουν διαδοχικά μια κίνηση κάθε φορά, πάνω σε μια σκακιέρα χωρισμένη σε 64 τετραγωνίδια όπου τοποθετούνται 32 πεσσοί (άσπροι και μαύροι), 16 για τον κάθε παίχτη. Τα 16 κομμάτια του παιχνιδιού περιλαμβάνουν: 8 πιόνια, 2 πύργους, 2 άλογα, 2 τρελούς, 1 βασίλισσα και 1 βασιλιά. Κάθε παίχτης τοποθετεί στην πρώτη σειρά των τετραγωνιδίων προς το μέρος του τους αντίστοιχους πεσσούς με την εξής τάξη: πύργος, άλογο, τρελός, βασίλισσα, βασιλιάς, τρελός, άλογο, πύργος. Στη δεύτερη σειρά παρατάσσονται τα πιόνια. Ο παίχτης που έχει τα άσπρα κάνει την πρώτη κίνηση. Εκείνος που κάνει την κίνηση μπορεί να πάρει το κομμάτι του αντιπάλου του που βρίσκεται στην επιτρεπόμενη διαδρομή του. Το κομμάτι που πάρθηκε φεύγει από τη σκακιέρα. Τα κομμάτια κινούνται κατά τον εξής τρόπο: τα πιόνια - που έχουν την πιο απλή κίνηση - προχωρούν κάνοντας ένα μόνο βήμα στο τετραγωνίδιο που βρίσκεται εμπρός τους (μόνο στην πρώτη κίνηση κάθε κομματιού επιτρέπεται πήδημα δύο τετραγωνιδίων και όταν το πιόνι «τρώει ένα κομμάτι του αντιπάλου- στην περίπτωση αυτή η κίνηση είναι διαγώνια). Ο πύργος μπορεί να κινηθεί οριζόντια και κάθετα σε απεριόριστη απόσταση. Οι τρελοί διαγώνια σε απεριόριστη απόσταση. Το άλογο κάνει μια διπλή κίνηση: ένα βήμα προς οποιοδήποτε πλαϊνό του τετραγωνίδιο και κατόπιν ένα βήμα προς το τετραγωνίδιο που βρίσκεται διαγώνια προς αυτό το τελευταίο και προς την κατεύθυνση που βρίσκεται μακρύτερα από τη θέση που ξεκίνησε. Η βασίλισσα κινείται προς οποιαδήποτε κατεύθυνση και σε οποιαδήποτε απόσταση. Ο βασιλιάς κινείται προς οποιαδήποτε κατεύθυνση (αλλά μόνο στο γειτονικό τετραγωνίδιο) εκτός από την περίπτωση του «ροκέ». Αυτό συνίσταται σε διπλή κίνηση, που θεωρείται μία, και έχει σκοπό να φέρει το βασιλιά σε ασφαλέστερη θέση (όταν όμως δεν υπάρχει άμεση απειλή, δεν υπάρχουν άλλα κομμάτια μεταξύ του βασιλιά και του πύργου και όταν αυτά τα δυο κομμάτια δεν έχουν ακόμα κινηθεί καθόλου): ο βασιλιάς μετακινείται προς το πλησιέστερο τετραγωνίδιο του ίδιου χρώματος που βρίσκεται στην ίδια γραμμή και ο πύργος μπαίνει πλάι στο βασιλιά κινούμενος προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το ροκέ, που γίνεται μόνο μια φορά σε κάθε παρτίδα από τον κάθε παίχτη μπορεί να είναι κοντό ή του βασιλιά (αν γίνει προς τα δεξιά για τον άσπρο ή αντίστροφα για το μαύρο) και μακρύ ή της βασίλισσας (αν γίνει προς τα αριστερά για τον άσπρο και αντίθετα για το μαύρο). Σκοπός του παιχνιδιού - που ακολουθεί πολυάριθμους κανόνες - είναι η «απειλή» του βασιλιά. Αυτό γίνεται όταν το τετραγωνίδιό του απειληθεί από κομμάτι του αντιπάλου. Λέγεται «ματ» όταν δεν υπάρχει τρόπος αποφυγής της απειλής και τούτο τελειώνει την παρτίδα, δίνοντας τη νίκη σε εκείνον που το πέτυχε. Η παρτίδα μπορεί να τελειώσει και με την εγκατάλειψη του ενός παίχτη ή «πατ». Η τελευταία περίπτωση γίνεται όταν ο βασιλιάς του παίχτη που έχει την κίνηση είναι σε θέση «στωλ» (δηλαδή όταν ο βασιλιάς, που είναι το μόνο κομμάτι που απόμεινε με ικανότητα να κινηθεί δεν μπορεί να κινηθεί γιατί θα βρισκόταν σε απειλούμενη θέση), όταν ο παίχτης είναι σε θέση να δώσει «συνεχή απειλή» (να απειλήσει δηλαδή σε κάθε κίνηση το βασιλιά του αντίπαλου χωρίς αυτός να μπορεί να ξεφύγει και χωρίς όμως να είναι δυνατό να γίνει «ματ») και σε μερικές άλλες περιπτώσεις. « Ο βασιλιάς και η βασίλισσα, κάτω από μια τέντα, παίζουν σκάκι». Μικρογραφία ιταλικού χειρόγραφου του 14ου αιώνα, που περιέχει το «Ρομάντσο της Τροίας»: έργο του Γάλλου ποιητή Μπενουά ντε Σεν Μορ (Εθνική Βιβλιοθήκη, Βενετία). Η μινωική αυτή σκακιέρα (17ος αι. π.Χ.), εύρημα των ανασκαφών του Έβανς στην Κνωσό, είναι κατασκευασμένη από ελεφαντοστό, χρυσάφι, κρύσταλλο και φαγεντανή. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Κρήτης). Σκάκι: οι διάφορες κινήσεις που επιτρέπονται στο σκάκι. Σκάκι: η σκακιέρα στην αρχή του παιχνιδιού. Ο μεγάλος Ρώσος σκακιστής Γκάρι Κασπάροφ (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

το, Ν

επιτραπέζιο παιχνίδι για δύο άτομα που παίζεται πάνω σε ειδικό πίνακα, τη σκακιέρα, με ειδικά σχεδιασμένους πεσσούς, τα πιόνια, αλλ. ζατρίκιο.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ιταλ. scacco].